Η Ασπροβδομάδα … γιορτάζεται αμέσως μετά το Πάσχα!

Της Ελένης Μπετεινάκη*

Την ονομάζουν και Νέα ( Ανανεωτική ) ή Άσπρη εβδομάδα επηρεασμένος ίσως ο λαός μας από τα ασπροφορέματα των παπάδων που λόγω της Ανάστατης τα φορούν ακόμα και στις κηδείες. Ίσως πάλι να έμεινε τούτη η ονομασία από τον ασβέστη που υπάρχει παντού τούτες τις μέρες, σ΄όλες τις  αυλές και τους δρόμους , ακόμα και στους στρατώνες και διατηρούνται  ακόμα κάτασπρα και καθαρά. To Ασπροβδόμαδο, λοιπόν, είναι η εβδομάδα της  Διακινησίμου που ακολουθεί αμέσως μετά το Πάσχα.

Άλλη ονομασία των ημερών είναι τα « Λαμπρόσκολα». Όλες οι μέρες είναι « σκόλες» για να ξεκουράζονται οι άνθρωποι και να « αθρωπεύουν». Ντύνονται καλύτερα, συναντάνε πολλούς συγγενείς , πηγαίνουν σε γάμους και πολλές συγκεντρώσεις.  Ύστερα πάλι σκέπτονται και φοβούνται περισσότερο αυτές τις μέρες τα γεράματα και ιδίως το άσπρισμα των μαλλιών  καθώς και το άσπρο χαλάζι  που αν πέσει θα καταστρέψει τα νεαρά βλαστάρια στα αμπέλια και τα χωράφια τους. Οι τσομπάνηδες πάλι σκέπτονται το όψιμο χιόνι γιατί είναι η ώρα τους να ανέβουν στα βουνά.

1928

Αυτή είναι η Ασπροβδομάδα ή Νιά – βδομάδα με τις παραδόσεις της ,που οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να κάνουν πλύση ή να καθίσουν στον αργαλειό :

Την Νιά  - Δευτέρα οι χοροί και ο εορτασμός συνεχίζεται στα εξωκλήσια και στα νεκροταφεία , με διάφορες τελετές συνήθως λιτανευτικές γιορτές εικόνων και περιφορές τους. Πηγαίνουν κουλούρια και τσουρέκια στο νεκροταφείο σαν ένδειξη θύμησης στους νεκρούς. Κάποιες φορές τούτη τη μέρα γιορτάζεται του  Αη Γιωργιού, του ιππότη αγίου με το άσπρο άλογο, από τους πιο γνωστούς και αγαπητούς που γιορτάζεται πανηγυρικά σ ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Αη Γιώργης είναι ο δρακοντοκτόνος των παραμυθιών που σκοτώνει το θεριό για να γλιτώσει η βασιλοπούλα και να αφήσει , συνήθως , το νερό της πολιτείας να τρέξει .Είναι κινητή γιορτή αν πέσει μέσα στην Μεγαλοβδομάδα την μεταφέρουν την Δευτέρα της Διακαινησίμου. Μόνο το φετινό Πάσχα θα γιορταστεί κανονικά την ημέρα της γιορτής του την Νιά – Τετάρτη

Την Νιά – Τρίτη γιόρταζαν την μνήμη της Παναγιάς που κι αυτή χαιρόταν με την Ανάσταση του Παιδιού της. Στα Μέγαρα την Τρίτη της Διακαινησίμου χορεύουν τον χορό της Τράτας και στη  Κοζάνη , σε ένα μικρό χωριά τη Γαλατινή το χορό της «Ρόκας». Ο χορός της Τράτας ξαναζωντανεύει κάθε Τρίτη μέρα του Πάσχα στην πλατεία του Αγίου Ιωάννη Γαλιλαίου (Χορευταρά) από γυναίκες με τα χέρια χιαστί σχηματίζοντας κύκλο, ντυμένες με τις παραδοσιακές ενδυμασίες, και στολισμένες με όμορφα κοσμήματα.

Ανήκει στους αναγνωρισμένους Ελληνικούς χορούς και χορεύεται σε χρόνο 2/4. είναι ομαδικός χορός και αποτελείται από έξι βήματα από τα οποία τα τέσσερα προς τα δεξιά με προβολή του δεξιού ποδιού και δύο προς τα αριστερά με προβολή του αριστερού ποδιού.

Τα ιστορικά και επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία που αφορούν στο χορό είναι λίγα έως ανύπαρκτα, γεγονός που κάνει τους λαογράφους και μελετητές της λαϊκής μας παράδοσης να αναφέρονται μόνο στην προφορική παράδοση. Οι απαρχές του αναμφισβήτητα βρίσκονται πίσω στο χρόνο. Πολλοί υποστηρίζουν σήμερα πως ο χορός αυτός, μιμείται τον τρόπο με τον οποίο οι ψαράδες σέρνουν τα δίχτυα (τράτα). Το κυκλικό σχήμα του χορού, η μεγαλοπρέπεια και το σοβαρό ύφος των γυναικών, ο αργός ρυθμός και ο ρυθμικός βηματισμός, η ενδυμασία και το κάλυμμα του κεφαλιού (μπόλια) καθώς και η απεικόνιση του χορευτικού αυτού σχηματισμού στην τοιχογραφία ενός τάφου στους Ρούβους της Απουλίας, Ν. Ιταλία, (μια περιοχή όπου αποίκισαν οι αρχαίοι Μεγαρείς), που χρονολογείται το 400 π.Χ., είναι στοιχεία που φανερώνουν ότι ο χορός αυτός ετελείτο κατά την αρχαιότητα.

Ο αρχαίος ΟΡΜΟΣ είναι ο χορός των πεπλοφόρων παρθένων, που χόρευαν προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Κατά την περιγραφή του Λουκιανού, πρόκειται για έναν κυκλικό χορό στον οποίο επικεφαλής ήταν ένας έφηβος. Ο έφηβος αυτός έσυρε τις κοπέλες που χόρευαν με κινήσεις χαριτωμένες και σοβαρές.

Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι ο χορός της Τράτας ανανεώθηκε και καθιερώθηκε επί Τουρκοκρατίας. Τότε οι Μεγαρίτες, στην προσπάθεια τους να διατηρήσουν αναλλοίωτα τα θρησκευτικά τους ήθη, θέλησαν να έχουν δικό τους τόπο λατρείας.

Πασχαλινός Χορός 1933, Βοιωτία, Dorothy Burr

Ζήτησαν λοιπόν από τον Τούρκο διοικητή να τους επιτρέψει να κτίσουν μία εκκλησία στο χώρο που σήμερα είναι το εκκλησάκι του Άη-Γιάννη. Ο Τούρκος διοικητής τους έδωσε την άδεια, με την προϋπόθεση να την τελειώσουν αυθημερόν. Τότε, οι Μεγαρίτες, μεταφέροντας τα υλικά χέρι με χέρι και εκτελώντας τη μία εργασία μετά την άλλη, με μόνο όπλο την πίστη τους και την ισχυρή θέληση τους, κατάφεραν να ολοκληρώσουν το χτίσιμο της εκκλησίας μέσα σε μία ημέρα από ανατολής μέχρι τη δύση ήλιου. Για να γιορτάσουν το γεγονός, οι κοπέλες έστησαν το χορό και πιάνοντας τα χέρια χιαστί, όπως στο χορό της Τράτας χόρεψαν όπως λέγεται στο χορό αυτό, που καθιερώθηκε να χορεύεται την Τρίτη του Πάσχα.

Ο Χορός της Ρόκας πάλι στη Γαλατινή, γινόταν κατά τη δύση του ηλίου και εξέφραζε την ανάγκη των γυναικών του χωριού να εκφράσουν τις χαρές και τις λύπες τους, την θρησκευτική τους πίστη, την αγάπη στην οικογένειά τους, γενικά τα βιώματά τους και τέλος γιατί όχι, την φιλέορτη διάθεσή τους. Το έθιμο του Χορού της Ρόκας ήταν και εκτόνωση και γλέντι ιδίως μετά από έναν μακρύ χειμώνα.

Στην Κάρυστο την Πέμπτη της Διακαινησίμου ή την Νιά – Πέμπτη χορεύεται ο αρχέγονος χορός του κυρ - Βοριά, χορός λατρευτικός για τον εξευμενισμό του Βοριά που στην περιοχή πνέει πράγματι με μανία. Τον χορό τον « σέρνει » ο ίδιος ο ιερέας και θυμίζει τους αντίστοιχους « βαρεασμούς » των αρχαίων ελλήνων. Ανάλογο ανοιξιάτικο έθιμο υπάρχει στη Σίφνο κατά τη διάρκεια της Αποκριάς.

Την Νιά – Πέμπτη ή Πέφτη  πιστεύεται ότι ο άνεμος « πέφτει» . Και ίσως με τον μαγικό χορό των προηγούμενων ημερών να μειωθεί όλο το καλοκαίρι η δύναμή του, που με τόση ένταση φυσά στα νησιά των Κυκλάδων .

Την Παρασκευή, της Ζωοδόχου Πηγής συνηθίζεται πανηγύρι στην εξοχή, όπου συχνά υπάρχει και αγίασμα θαυματουργό.  Η παρουσία αγιασμάτων, γνωστή από την αρχαιότητα με άλλη μορφή, έχει σχέση με τη σημασία του νερού ως εξαγνιστικού και θεραπευτικού στοιχείου. Η Παναγία εικονίζεται σαν κρήνη που χαρίζει συμβολικά το νερό της ζωής.

Κέντρο της λατρείας αυτής είναι η Κωνσταντινούπολη όπου από τα πολύ παλιά χρόνια περίπου τον 5^ο αιώνα υπήρχε άγιασμα στην εκκλησία. Ήταν το περίφημο «ιστορικό άγιασμα του Βαρουκλή» στην  Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλί ή Παναγία η Μπαλουκλιώτισσα που βρίσκονταν έξω από τη δυτική πύλη της Σηλυβρίας κι εκεί υπήρχαν τα λεγόμενα "παλάτια των πηγών" στα οποία οι Βυζαντινοί Αυτοκράτορες παραθέριζαν την Άνοιξη. Πήρε την ονομασία του από το τουρκικό όνομα Balık (= ψάρι) και περιλαμβάνει το μοναστήρι, την εκκλησία και το αγίασμα.

Ο μύθος λέει, πως όταν οι Τούρκοι Πήραν την Πόλη το 1453, τα επτά μισό- τηγανισμένα ψάρια του καλόγερου πήδησαν στο νερό. Ανακαθισμένος πλάι σε ένα  το ρυάκι, τηγάνιζε σε μια φωτιά από ξύλα τα ψάρια του κι ήταν έτοιμος να τα γυρίσει από το άλλο μέρος, όταν του έφεραν τη μοιραία είδηση: «... Μπήκαν στην Πόλη οι εχθροί.. .και εκείνος είπε : Ποτέ οι άπιστοι δε θα μπορέσουν να μπουν στην Πόλη, φώναξε ο καλόγερος, όπως δε θα μπορούσαν και τούτα τα ψάρια να ξαναζωντανέψουν… Όταν θα ξαναπάρουμε την Πόλη, ένας άλλος καλόγερος θα έρθει και τα επτά ψάρια θα πιαστούν από μόνα τους στο αγκίστρι του, για ν’ ανάψει -όπως ο παλιός- τη φωτιά του κοντά στο ρυάκι και να τα αποτηγανίσει...»

Για την εκδοχή του Αγιάσματος μια πρώτη  πρώτη, που εξιστορεί ο Νικηφόρος Κάλλιστος αναφέρει ότι: Ο μετέπειτα Αυτοκράτορας Λέων ο Θράξ ή Λέων ο Μέγας (457-474 μ.Χ.), όταν ερχόταν ως απλός στρατιώτης στην Κωνσταντινούπολη, συνάντησε στη Χρυσή Πύλη έναν τυφλό που του ζήτησε νερό. Ψάχνοντας για νερό, μια φωνή του υπέδειξε την πηγή. Πίνοντας ο τυφλός και ερχόμενο το λασπώδες νερό στα μάτια του θεραπεύτηκε. Όταν αργότερα έγινε Αυτοκράτορας, του είπε η προφητική φωνή, πως θα έπρεπε να χτίσει δίπλα στην πηγή μια Εκκλησία. Πράγματι ο Λέων έκτισε μια μεγαλοπρεπή εκκλησία προς τιμή της Θεοτόκου στο χώρο εκείνο, τον οποίο και ονόμασε "Πηγή". Η δεύτερη εκδοχή, που εξιστορεί ο ιστορικός Προκόπιος, τοποθετείται στις αρχές του 6ου αιώνα και αναφέρεται στον Ιουστινιανό. Ο Ιουστινιανός κυνηγούσε σ' ένα θαυμάσιο τοπίο με πολύ πράσινο, νερά και δένδρα. Εκεί, σαν σε όραμα, είδε ένα μικρό παρεκκλήσι, πλήθος λαού και έναν ιερέα μπροστά σε μια πηγή. "Είναι η πηγή των θαυμάτων" του είπαν. Και έχτισε εκεί μοναστήρι με υλικά που περίσσεψαν από την Αγιά Σοφού.

Πάνω από τον ερειπωμένο χώρο του Αγιάσματος που ξαναϊδρύθηκε στα 1833 με άδεια του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ κτίστηκε μεγάλος ναός και καθιερώθηκε η γιορτή της « Ζωοδόχου Πηγής»

Την Δευτέρα ή το Νιό – Σάββατο στα Μέγαρα τα παλιά χρόνια γίνονταν τα Ρουσάλια .Μια ομάδα παιδιών ή ανδρών πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι μ΄ ένα σταυρό από λουλούδια μπηγμένο στην κορυφή μια σημαίας  και τραγουδούν  ειδικά τραγούδια. Οι νοικοκυρές στους δίνουν δώρο αυγά .

Στη Θράκη υπάρχει η παράδοση πως τούτη τη  μέρα « η Παναγιά έπλυνε τα νεκρικά ρούχα του Χριστού». Για το λόγο αυτόν το Ασπροσάββατο ούτε πλένονται οι άνθρωποι ούτε μπορούν να πλύνουν τα ρούχα τους.

Και η εβδομάδα κλείνει αρχίζοντας πάλι με την  Κυριακή του Θωμά που μια καινούργια αρχινά , αυτή του  Αντιπάσχα  ή η Παλιά που ξαναφέρνει τους  ανθρώπους στην καθημερινή επαγγελματική τους ζωή.

*Η Ελένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός και συγγραφέας

ΠΗΓΕΣ

Γ. Ν. Αικατερινίδη “Νεοελληνικές αιματηρές θυσίες” 1979.

 Γ.Α. Μέγα, “Ελληνικαί εορταί και έθιμα λαϊκής λατρείας”, Αθήναι 1963.

 Αικ. Πολυμέρου - Καμηλάκη, “Σήμερα, Δέσπω μ’ Πασχαλιά”,  εφημ. “Καθημερινή”

megaraonair.gr

Wikipedia.org

Συμπληρωματικά του χειμώνα και της Άνοιξης, Δημ. Λουκάτος, εκδ. Φιλιππότη

Δημοσιεύτηκε στο cretalive.gr στις 13 Απριλίου 2015

Του Αϊ Γιωργιού...

Του Αϊ Γιωργιού σήμερα...

Του Δρακοντοκτόνου των παραμυθιών που σκοτώνει το θεριό για να γλιτώσει η βασιλοπούλα και να αφήσει, συνήθως, το νερό της πολιτείας να τρέξει.

Μεταφερόμενη και φέτος για τις 6 του Μάη, την επομένη του Πάσχα.

Συμπίπτει όμως με την εποχή που λουλουδιάζει ο τόπος και θεωρείται κάτι σαν αρχή του καλοκαιριού.

Μοιάζει με την Πρωτομαγιά ( που επίσης θα γιορταστεί αύριο) και τα έθιμα που συναντούμε έχουν να κάνουν με το πέρασμα από μια εποχή σε μια άλλη.

Τα κορίτσια πηγαίνουν την προηγούμενη βραδιά νερό στην εκκλησιά ή βάζανε μπακίρια στις πόρτες των σπιτιών και μια πρασινάδα σαν σταυρό στην εξώπορτα.

Είναι η μέρα που λατρεύεται από τους τσοπαναραίους γιατί αρχίζουν να ανεβαίνουν με τα κοπάδια τους στα βουνά σημάδι πως τέλειωσε ο χειμώνας. Στη γιορτή του πάντα θυσίαζαν ένα ζώο και το πρόσφεραν στο εκκλησίασμα να πουληθεί. Λέγανε πως με το αίμα του ζώου άλειφαν τις τέσσερις γωνιές του ναού και τα μάγουλα των παιδιών για να το δει ο άγιος και να τα ‘χει γερά. Και κάνανε κι ένα σωρό μαντικά για να διώξουν το κακό από το μαντρί τους. Ρίχνανε κεχρί γύρω από τη στάνη κι όποιος μπορούσε να μετρήσει τα σπυριά τούτος θα παίρνε κι ένα καλό μπαξίσι. Σε άλλες περιοχές τούτη τη μέρα παραβγαίνανε σε αγώνες με άλογα κι ο νικητής έπαιρνε στον ώμο του ένα αρνί και θα ήταν ο τυχερός όλης της χρονιάς. Τέλος τούτη τη μέρα συνήθιζαν το ζύγισμα και τις κούνιες για τους ανθρώπους, για το καλό, και ξεκινούσαν οι νέες συμβάσεις για πρόσληψη ψυχογιών, μπιστικών και αγροφυλάκων....

Καλημέρα να είναι με χρώμα και δροσιά 🌹🌺🌻🌼🦋🚲📷🎨

ΠΗΓΕΣ :

Γ.Α. Μέγα « Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας »,Αθήνα 1963

Μια Μεγαλοδευτέρα… Μια φορά κι έναν καιρό!

Της Ελένης Μπετεινάκη

Μου λείπει ο ασβέστης της αυλής, η μυρωδιά, το άχνισμά του μέσα στο βαρέλι του χωραφιού μας. Όλη την  «Kουφή  Εβδομάδα» τον ανακατεύαμε με ένα μεγάλο ξύλο να μην πήξει και την Παρασκευή που ΄χαν σωπάσει ακόμα κι οι Χαιρετισμοί, βάναμε μπροστά με τις μπαντανόβουρτσες. Όλα έπρεπε να ασπριστούν. Πεζούλια, πεζοδρόμια ,στην άκρη άκρη τους και δέντρα ίσαμε τη μέση του κορμού τους. Εγώ, συνήθως, έβαφα την μανταρινιά, γιατί ήταν χαμηλά τα κλαδιά της και δεν μπορούσε η γιαγιά να περάσει από κάτω τους…

Στο περιβόλι της το μοναδικό που μοσχοβολούσαν  τα ανθάκια της λεμονιάς πιο πολύ από όλα. Κι είχε κι εκείνες στις κότες που μαζεύαμε με πολύ ευλάβεια τα αυγά τους όλη την εβδομάδα για να τα βάψουμε την Μεγάλη Πέμπτη.

-Να προσέχετε που πατάτε, φώναζε η γιαγιά! Τα μαϊντανά μου και τα μάτια σας!

Τα καμάρωνε και τα πρόσεχε γιατί τα φυλλαράκια τους μπαίνανε πάνω στα τσόφλια των αυγών κι ύστερα τα τυλίγαμε σφιχτά σε νάιλον κάλτσες, παλιές, να αποτυπωθεί το σχέδιο με την μπογιά σαν τα ρίχναμε μέσα στην κατσαρόλα … Ακόμα έτσι βάφω τα  αυγά μου!

Και το απόγευμα της Κυριακής των Βαΐων, κόβαμε τα άνθη της λεμονιάς της, να τα πλέξουμε μεγάλες γιρλάντες να τα πάμε στον Άγιο Νικόλαο, στην μεγάλη εκκλησιά, για τον…Νυμφίο  που θα ερχόταν εκείνη τη βραδιά. Χρόνια μου πήρε να καταλάβω τη λέξη, αλλά έπλεκα με πολλή όρεξη, γέμιζα καλύτερα τη δική μου κολαϊνα, γιατί θα ήταν τιμή να μπει πάνω σε εκείνη την εικόνα που θα περιφερόταν μετά στην αυλή της εκκλησίας.

Κι όλα αυτά τα πρώτα νοικοκυρέματα, κορυφώνονταν την Μεγάλη Δευτέρα το πρωί…Κάτασπρη  από τον ασβέστη όλη η γειτονιά, μέχρι το μεσημέρι που θα αρχίζανε οι μεγάλες ετοιμασίες για τα γλυκά  όλου του σογιού στην γνωστή σε όλους μας πια, Απάνω Κουζίνα!

Τούτες οι μέρες είναι γεμάτες θύμησες κι αναμνήσεις. Να φταίει που ‘ ταν προχθές τα συναπαντήματα από το φευγιό  της αγαπημένης μου γιαγιάς Ελένης; Να φταίει το Πάσχα, η κατάνυξη, που λένε των ημερών;  Σήμερα θα σταθώ σε εκείνα που γεμίζανε τις μέρες των διακοπών μας σαν  κλείνανε τα σχολεία κι εμείς είχαμε χρόνο άπλετο να γνωρίζουμε τη ζωή και τον κόσμο. Πρώτη πρώτη μας ασχολία, όταν δεν είχαμε κάτι να κάνουμε από τις οδηγίες της  γιαγιάς, ήταν να φορέσουμε τα κοντοπαντέλονα, και τα κοντομάνικα μπλουζάκια μας,  να δείξουμε πως ήρθε η Άνοιξη. Μάχη γινότανε, για τη γνωστή ζακέτα. Κι ύστερα, πάντα κρυφά από τη μαμά που ήθελε να νηστεύουμε  όλη την Μεγαλοεβδομάδα πηγαίναμε στο φοβερό ψυγείο παγωτών του Προέδρου, στο καφενείο των Σχολείων, να πάρουμε εκείνο τον πύραυλο της ΕΒΓΑ, τον τεράστιο να γεμίσουνε τα χείλη και τα μάγουλα από το κακάο και τη γλυκασά.

Θυμάμαι που αφήναμε τα ποδήλατα μόνα τους στο μεγάλο πεζοδρόμιο και ξεχνιόμασταν ώρα πολλή μέσα στo καφενείο, μέχρι να διαλέξουμε…

Δεν φοβόμασταν τίποτα και κανέναν. Όλα και πάλι θα ήταν στο ίδιο σημείο που τα αφήναμε…

Τ’  απογέματα με έπαιρνε ο μπαμπάς μου στο μαγαζί. Τι ομορφιά, τι πολύχρωμο μελίσσι ο κόσμος όλος. Καρέ καρέ μου ΄ρχονται εικόνες από ανθρώπους που πια δεν υπάρχουν αλλά το χαμόγελό τους είναι  για πάντα χαραγμένο στη μνήμη μου. Τραγιάσκες, καπέλα, ομορφοστολισμένοι άνθρωποι και οι γυναίκες με ένα χαρτάκι στο χέρι με  όλα τα χρειαζούμενα. Πάντα πίσω από τον μεγάλο πάγκο εγώ, δίπλα στο κουτί με τον φρεσκοκαβουρντισμένο καφέ και το μεγάλο καλάθι με τα αυγά. Το παντοπωλείο μας ξεχείλιζε πράγματα και μυρωδιές κι ήταν κι εκείνες οι λάμπες της οροφής που καίγαμε από νωρίς που σε μετέφερναν σε ένα κόσμο αλλιώτικο.  Αγαπημένη ασχολία να «παίζω» με τα σταθμά, έτσι τα λέγαμε τα σιδερένια μετρήματα της μικρής ζυγαριάς. Κανέλα, σόδα, αμμωνία (10 δράμια έγραφε συνήθως η συνταγή για τα τσουρεκάκια από την κάθε μαγική σκόνη). Κι είχε μικρά σακούλια ο μπαμπάς μου, χάρτινα και πλαστικά και σέσουλες που χωρούσαν ίσα ίσα να περάσουν μέσα τους το πολύτιμο μυρωδικό. Βασίλειο ο κόσμος τούτος. Το δικό μου κουκλόσπιτο, το αληθινό. Ζοριζόμουνα λίγο με τα πιο βαριά, βούτυρο, αλεύρι και ζάχαρη αλλά με είχαν μάθει να τα καταφέρνω και να υπολογίζω ακριβώς τις ποσότητες. Τα μαθηματικά με βιωματικό τρόπο, στην καλύτερη πρακτική τους άσκηση. Και συνεχιζόταν αυτό όλες τις μέρες των διακοπών. «Δούλευα» όλα τα απογέματα και το πιο σπουδαίο ήταν το μεγάλο Σάββατο που έπαιρνα το χαρτζιλίκι μου ή κατά άλλους μεροκάματο, ένα ολόκληρο πενηντάδραχμο! Ήμουν τόσο πλούσια και  το εξαργύρωνα σιγά σιγά. Αγοράζοντας σαν αρχή,  την νεοφερμένη Μανίνα από το περίπτερο του κυρ Ηλία (άλλος μαγικός τόπος) και…και καψούλια παρακαλώ, για το μικρό μου πιστολάκι, το κατάμαυρο, για το βράδυ της Ανάστασης.

-Δεν είσαι ΄συ κορίτσι, έλεγε ο πατέρας μου!

Κι εγώ έσκυβα το κεφάλι κι έχωνα όσο μπορούσα πιο βαθιά στην αδύνατη μέση μου, το παιχνίδι μου. Τα κατακόκκινα πλαστικά καψούλια να στρίμωχνα στην τσέπη και καμάρωνα  που με τέτοια εργαλεία, θα μπορούσαν να με δεχτούν και στην παρέα των αγοριών, τα μεγαλύτερα παιδιά. ( Μην ανησυχείτε, δεν μου έμεινε η συνήθεια των όπλων, ούτε έπαθα κάτι μη αναστρέψιμο από αυτό το έθιμο, που τότε πραγματικά ήταν αθώο).

Όμως επιστρέφω και πάλι στην αυλή της γιαγιάς μου με τις απίστευτες μυρωδιές και προσπαθώ να μην ξεχάσω εκείνες στους κουκουναρές, που μας έπλεκε, και  που πια δεν υπάρχουν. Τα δικά μας  ψωμιά με το κόκκινο αυγό στη μέση και το μονόγραμμα μας στην κάτω μεριά για να μην μπερδευτούν και δεν πάρουμε τη σωστή, τη μελετημένη.

Πόσα χρόνια, περάσανε γιαγιά από τότε που έφυγες; Δεκαοκτώ  μου θύμισε η μαμά. Σίμωνε και τότε το Πάσχα κι εγώ υποσχέθηκα να μην ξεχάσω τίποτα και να τα γράφω. Κάθε χρόνο και κάτι…

Θυμάσαι γιαγιά; Με κρατούσες από το χέρι  και ανηφορίζαμε το στενό του Αϊ Νικόλα, τη Μεγαλοδευτέρα, κρατώντας στο άλλο σου χέρι, την καλή σου τσάντα, την μαύρη την δερμάτινη, με τη βεντάλια και τη Σύνοψη μέσα της. Μ΄ ανέβαζες στο στασίδι σου  και μου έλεγες  να μη μιλώ ίσαμε να τελειώσουν όλα…. Μου δίνες και τη Σύνοψη να διαβάζω εγώ που ήξερα τα γράμματα και ας πήγαινα στην Α΄ Δημοτικού….

Καλή Ανάσταση σε όλους μας….

(Συνεχίζεται…)

* Ελένη Μπετεινάκη, Λόγια του αέρα, υπό έκδοση

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ στις 22 Απριλίου 2019 : https://www.patris.gr/2019/04/22/mia-megalodeytera-mia-fora-ki-enan-kairo/ 

Γιατί φέρνει ένας λαγός… τα αυγά το Πάσχα;

Στα Παραμύθια του Σαββάτου!

Της Ελένης Μπετεινάκη*

Γιατί φέρνει αλήθεια ένας λαγός τα αυγά το Πάσχα σε πολλές χώρες του κόσμου;

Πως ξεκίνησε τούτο το έθιμο και πόσο παλιό είναι;

Τι συμβολίζει ο "πασχαλινός" λαγός;

Πως γεννήθηκε ο σοκολατένιος λαγός και πως επικράτησε ως τις μέρες μας;

Αυτά κι αλλά πολλά μας αφηγείται η Ελένη Μπετεινάκη με συντροφιά τον Πέτρο έναν λαγό που λατρεύει το κόκκινο χρώμα!

Ακούστε το εδώ : https://www.youtube.com/watch?v=PE_S8Nz0pC8

Πάμε να δούμε έθιμα που  έχουν τις ρίζες του στον Μεσαίωνα.

Τότε, η Μεγάλη Πέμπτη, ήταν και η τελευταία μέρα του τρέχοντος οικονομικού έτους. Έτσι οι ακτήμονες αγρότες έπρεπε την ημέρα αυτή να αποδώσουν στους γαιοκτήμονες έντοκα το ενοίκιο για τη γη που χρησιμοποιούσαν, πράγμα που τις περισσότερες φορές γινόταν σε είδος δηλαδή με τρόφιμα. Επειδή λόγω της νηστείας που είχε προηγηθεί είχαν μαζευτεί πολλά αυγά, οι αγρότες τα έβραζαν και πλήρωναν με αυτά τους τόκους. Μαζί με τα αυγά έδιναν πολλές φορές στους γαιοκτήμονες αφέντες τους και λαγούς, που είχαν σκοτώσει σαν κυνήγι στα χωράφια τους. Έτσι προέκυψε ο συνδυασμός «αυγά και λαγός», ο οποίος εδραιώθηκε με τον καιρό στη συνείδηση των ανθρώπων.

Τον 17ο αιώνα οι ενήλικες άρχισαν να διηγούνται στα παιδιά πως τα αυγά τα έφερνε …”ο πασχαλινός λαγός”. Ωστόσο για ένα μεγάλο διάστημα ο λαγός δεν ήταν ο μοναδικός προμηθευτής αυγών. Ανταγωνιστές του ήταν οι αλεπούδες, οι πελαργοί και οι γερανοί.

 Όλα αυτά τελείωσαν βέβαια οριστικά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ήρθε η σειρά των σοκολατοποιιών  ν’ ανακαλύψουν το ζωάκι με τα μεγάλα αυτιά και τα στρογγυλά μάτια. Παρήγαγαν λοιπόν την περίοδο του Πάσχα μόνο σοκολατένιους λαγούς, φροντίζοντας ώστε μέχρι σήμερα τα αυγά να τα φέρνει ποιος άλλος; Ο λαγός!

Ο λαγός συμβολίζει στον χριστιανισμό την σβελτάδα, την εγρήγορση, την τύχη, την γονιμότητα. Έτσι την Κυριακή του γερμανικού Πάσχα είναι αυτός που φέρνει τα σοκολατένια αυγά, παλαιότερα ζωγραφισμένα ή απλώς βαμμένα με κόκκινη ή μπλε μπογιά. Σε ορισμένες περιοχές της Γερμανίας τα πασχαλινά αυγά και ασφαλώς και τα σοκολατένια τα φέρνει η αλεπού (Βεστφαλία), σε άλλες ο πελαργός (Θουριγγία) και σε άλλες ο πετεινός (Βοημία).

Σε πολλές αρχαίες θρησκείες ο λαγός εκτός από την εγρήγορση, την τύχη και τη γονιμότητα συμβόλιζε και την υπερβολική σεξουαλικότητα…

Την Κυριακή του Πάσχα λοιπόν  διαδραματίζονται περίεργες σκηνές: Σε διαμερίσματα, σπίτια και κήπους μικρά παιδιά τρέχουν ενθουσιασμένα πάνω-κάτω, σπρώχνουν έπιπλα, κοιτάνε κάτω από τα μαξιλάρια των καναπέδων ή ψάχνουν πίσω από δέντρα και μέσα σε θάμνους. Γιατί; Επειδή το Πάσχα ο κόσμος στη Γερμανία ψάχνει στις πιο απίθανες γωνιές και κρυψώνες για χρωματιστά αυγά, τα οποία έφερε και έκρυψε την προηγούμενη νύχτα ο «πασχαλινός λαγός».

Τα Παραμύθια του Σαββάτου σας εύχονται  Καλό Πάσχα με υγεία, ευτυχία και ξεκούραση!

Κι εδώ ακούμε πάλι τον Πέτρο το Λαγό που μας εξηγεί για τί το κόκκινο χρώμα είναι το χρώμα της Χαράς και της Πασχαλιάς : https://www.youtube.com/watch?v=U4jU-DqAgyU

 

*H Ελένη Μπετεινάκη είναι νηπιαγωγός και συγγραφέας

Με ένα λευκό Φτερό… στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια!

Της Ελένης Μπετεινάκη

(Σκέψεις, εμπειρίες, εντυπώσεις από την Bologna Children’s Book Fair 2024) 

«Ναι, ήμουν κι εγώ εκεί…

Στην μοναδική Διεθνή Έκθεση Παιδικού βιβλίου της Μπολόνια που φέτος έγινε από τις 8 μέχρι και τις 11 Απριλίου.

Ένα μικρό άσπρο-κόκκινο βιβλίο με καλλιγραφικά
μαύρα γράμματα και εικόνες ονειρικές! Ταξίδεψα πάνω στο μαγικό χαλί μου «Με ένα λευκό φτερό» μαζί με την Μυρσίνη, την Ελευθερία, τον κατάλευκο κύκνο, και είδαμε τον κόσμο…αλλιώς!

Στριμωχτήκαμε σε ένα πολύ μικρό ράφι, αλλά σε περίοπτη θέση, που μπορούσα να δω όποιον περνούσε από μπροστά μου. Τεράστια τιμή, απέραντη υπερηφάνεια. Η μαμά μου είχε φροντίσει να μπορούν να με διαβάσουν και στα Αγγλικά. Παρόλα αυτά παρέμενα ένα από τα χιλιάδες βιβλία που λαχταρούσε να το ακουμπήσουν, να το ξεφυλλίσουν, να το διαλέξουν, και ίσως να το ταξιδέψουν ακόμα πιο ψηλά, ακόμα πιο μακριά,  σε τόπους και γλώσσες διαφορετικές και σε τρυφερές αγκαλιές από χεράκια παιδικά.

Από την μεριά που στεκόμουν δύσκολα καταλάβαινες από ποια χώρα είχα ταξιδέψει. Εγώ προσπαθούσα να το φωνάξω δυνατά: ΕΛΛΑΔΑ είναι η πατρίδα μου, φως, ήλιος, γαλάζιο και λευκό τα χρώματά της. Όμως το φως στο δικό μου το ράφι λιγοστό και η ταμπέλα…ανύπαρκτη! Κοιτούσα πότε πότε τους συνταξιδιώτες μου, όμως κι εκείνοι γρήγορα «παρέδωσαν τα όπλα» γιατί ελάχιστοι μας έδιναν σημασία. Όμως εγώ συνέχιζα να στέκω όρθιο, να απολαμβάνω τις στιγμές. Αχόρταγα κοίταζα δεξιά κι αριστερά, άκουγα συζητήσεις, γέλια, γκρίνια κι αστεία. Στην αρχή δεν πολυκαταλάβαινα, με είχε συνεπάρει η πρώτη μου μεγάλη έξοδος από την χώρα μου,  μετά όμως έβαλα τις σκέψεις μου στη σειρά.

Όμορφο το περίπτερο μας, όμως παράξενα στημένο. Στην «Reception» επικρατούσε το κατακόκκινο χρώμα. Εμένα μ άρεσε πολύ αυτό, μιας κι εγώ ήμουν κόκκινο, αλλά δεν αντιπροσώπευε τη χώρα μου. Κι ύστερα πάνω σε εκείνο τον πάγκο με τα χαρτιά και τους καταλόγους υπήρχαν αμέτρητοι φάκελοι με εξώφυλλα από τους πολυαγαπημένους μου ποιητές. Μπερδεύτηκα σαν μου είπανε τούτο το μαντάτο.

«Ωχ, σκέφτηκα, σε λάθος έκθεση ήμουν. Η μαμά είχε πει πως το ταξίδι μας θα ήταν στην μεγαλύτερη έκθεση

παιδικού βιβλίου, στον κόσμο. Τι γύρευαν εκεί τόοοσοι ποιητές;» Από δίπλα πετάχτηκε ένας συνταξιδιώτης μου κι άρχισε μεγαλύτερη γκρίνια. «Και τόσοι συγγραφείς ενήλικης λογοτεχνίας, και μάλιστα με περισσότερη προβολή και χώρο από εμάς;» Επισήμανε τούτη την λεπτομέρεια και  όλοι μας προσπαθήσαμε να στρέψουμε το βλέμμα σε εκείνες τις βιβλιοθήκες. Δύσκολο γιατί ήταν από την άλλη μεριά, ένας ολόκληρος τοίχος.

«Δεν πειράζει», τους καθησύχασα, όμως όλοι πια είχαν …στεναχωρηθεί.

«Είδες πουθενά μια μεγάλη εικόνα από τις δικές μας σελίδες;»

«Ποιοι είναι οι ελληνικοί παιδικoί ήρωες;»

«Πως θα μας καταλάβουν, να πλησιάσουν στο δικό μας χώρο; »

«Οι δικοί μας εικονογράφοι, που φαίνονται, οι συγγραφείς μας;»

Οι συζητήσεις φούντωσαν στα ράφια, δεν μπορούσε πια κανείς να ησυχάσει.

«Μην στεναχωριέστε, θα μας καταλάβουν. Αν πλησιάσουν λίγο πιο κοντά μας!» Προσπαθούσα να τα καθησυχάσω. Όμως τίποτα… «Δείτε, δείτε, τους μοιράζουμε φυλλάδια και μια αστραφτερή κατακκόκινη τσάντα!» Τότε όλοι τους έβαλαν τα γέλια και κουνούσαν επικριτικά τις σελίδες τους…

«Άσε, Φτερό!» μου λέγανε « Δεν το σώζεις, με τίποτα».

Κάπου εδώ κλείστηκα κι εγώ στον εαυτό μου και απλά παρατηρούσα. Τότε ήρθε η μαμά μου και χαμογέλασα πλατιά. Μου είπε να μην ανησυχώ. Να απολαύσω το ταξίδι, να χορτάσω εικόνες, μυρωδιές, εμπειρίες.»

Χιλιάδες επισκέπτες, αμέτρητοι άνθρωποι από κάθε γωνιά της γης. Εδώ και φέτος ένα σταυροδρόμι πολιτισμών. Άνθρωποι από 100 χώρες,  με 1500 έκθετες και πάνω από 30.000 εκδότες... Όπως καταλάβατε,  τα βιβλία θα πρέπει να αριθμούσαν μερικά εκατομμύρια και πολλά από αυτά με φυσική παρουσία.

Πολλά τα εργαστήρια, οι συζητήσεις, οι ανακοινώσεις και οι συναντήσεις...

Για μένα δεν ήταν η πρώτη φορά που επισκεπτόμουν την Bologna Children’s Book Fair.Όμως το συναίσθημα ήταν ακόμα πιο έντονο.

Φέτος ήταν και το δικό μου βιβλίο ανάμεσα στα εκατομμύρια άλλα…

Φέτος ήξερα περίπου πως να κινηθώ, τι να προσέξω, που να εστιάσω περισσότερο.

Τι  είδα και πως βίωσα όλο αυτό το τετραήμερο;

Μια σημαντική παρουσία της χώρας μας αλλά με λάθος, για μένα, τρόπο. Το «Λευκό Φτερό» τα είπε καλύτερα. Δαπανήθηκαν πολλά χρήματα, είμαι σίγουρη. Η ιδέα με τα τραπεζάκια και τις λευκές καρέκλες, πολύ δυνατή. Όμως όλα τα υπόλοιπα ήθελαν άλλον σχεδιασμό. Περισσότερο χώρο στα παιδικά βιβλία. ΚΑΜΜΙΑ παρουσία ενήλικης πεζογραφίας και ποίησης, περισσότερη «παιδική» εικόνα. Περισσότερη προβολή του προϊόντος που λέγεται παιδική λογοτεχνία και όχι τουριστικές καρτ ποστάλ από Κνωσό, Δελφούς, Αθήνα κ.λ.π.

 Δεν ήταν τουριστική έκθεση, ήταν Παιδικό και Εφηβικό Βιβλίο, ΜΟΝΟ.

Ωραίος ο τοίχος με τους συγγραφείς μας που πήραν φέτος το κρατικό βραβείο για την παιδική λογοτεχνία. Εντάξει με την φυσική παρουσία των βιβλίων τους. Όμως γιατί και ένας ολόκληρος  τοίχος με κάδρα – μακέτες πάλι των ίδιων εξωφύλλων;  Και η προβολή στην τηλεόραση, καλή,  όμως μετά τι; Έχουμε εξαίσια παιδική λογοτεχνία, σε μια δύσκολη γλώσσα για τους ξένους εκδότες αλλά υπέροχη δουλειά αξιόλογων συγγραφέων και εικονογράφων.

Ναι, υπήρχε μια μεγάλη βιβλιοθήκη με συμμετοχή 40 Ελλήνων εκδοτών. Βιβλιοθήκη, όχι εκθετική παρουσία.  Ήταν εκεί οι καινούργιες εκδόσεις; Τα βιβλία που πραγματικά άξιζαν; Ή μήπως ξεσκαρτάραμε πάλι, όπως συμβαίνει στις ελληνικές εκθέσεις και παζάρια βιβλίων!

Ήταν Έκθεση, αγαπητό Υπουργείο Πολιτισμού. Όχι βιβλιοπωλείο με ράφια, λάθος στημένα. Η έκθεση της Μπολόνια που πωλούνται και αγοράζονται δικαιώματα βιβλίων (αυτός είναι ο σκοπός της) ήταν η 61^η… Συμμετέχουμε σαν χώρα πάρα πολλά χρόνια πια κι όμως οι προηγούμενες εμπειρίες δεν μας έπεισαν, δεν μας  δίδαξαν για αυτό που πρέπει στην ουσία να δείξουμε!

Ρωτήστε μας του χρόνου, όλους εμάς που αγαπάμε το παιδικό βιβλίο.  Κι είμαστε πάρα πολλοί, συγγραφείς, εικονογράφοι, βιβλιοπώλες, βιβλιοθηκονόμοι, δάσκαλοι, γραφίστες, απλοί άνθρωποι, και δώσαμε το παρόν και φέτος, θέλοντας να πληροφορηθούμε για νέες τάσεις, για το τι εκδίδουν άλλοι λαοί. Για να γνωρίσουμε από κοντά συγγράφεις, εικονογράφους, εκδότες, εκδόσεις και διαφορετικές ιδέες. Ρωτήστε μας πως θα ΕΠΡΕΠΕ να στηθεί, κατά τη γνώμη μας ένα περίπτερο που αφορά τα παιδικά βιβλία του τόπου μας. Ένα περίπτερο που θα τραβάει τα βλέμματα, τους χιλιάδες επισκέπτες, και γιατί όχι υποψήφιους αγοραστές και των δικών μας βιβλίων που δεν στερούνται απολύτως τίποτα από τους ξένους εκδοτικούς οίκους. (Εντάξει, όχι όλα, αλλά αρκετά)

Στα υπέροχα της έκθεσης τώρα εκτός από τα χιλιάδες βιβλία και τα αμέτρητα περίπτερα ήταν οι τόσο διαφορετικές κουλτούρες, τα events, οι αγοραπωλησίες δικαιωμάτων, τα απίστευτα χιλιόμετρα στα κόκκινα και μπλε χαλιά, οι συζητήσεις, τα εργαστήρια, τα μεγάλα γεγονότα – ανακοινώσεις αλλά και  οι συναντήσεις με ανθρώπους γνώριμους και μη, που σε γεμίζουν με χαρά και έκπληξη...

Ναι, ήμουν κι εγώ εκεί όταν ανακοινώθηκε ποιοι πήραν το Hans Christian Andersen Award – HCAA 2024 : Ο Αυστριακός συγγραφέας Heinz Janisch και ο εικονογράφος : Sydney Smith.

Ποιος κέρδισε επίσης  το Astrid Lindgren Memorial Award  2024: Στο Indigenous Literacy Foundation, Australia (Οργανισμός -  Ίδρυμα Αλφαβητισμού Αυτοχθόνων Αυστραλίας)

Περπάτησα κατά μήκος τον τεράστιο Illustrator’s Wall όπου ανεξάρτητοι εικονογράφοι αφήνουν κάρτες ή όποιο αποτύπωμα τους για να τους γνωρίσει ο κόσμος…

Είδα τους εκατό τίτλους, από σαράντα χώρες των βραβείων BolognaRagazzi 2024 σε μια μοναδική παρουσίαση σαν βιβλία που «πετάνε» και μπορείς να κινηθείς αναμεσά τους.

Έμεινα με το στόμα ανοιχτό στην «αίθουσα» της Σλοβενίας που ήταν η τιμώμενη χώρα φέτος, κοιτάζοντας εκτεταμένα την οροφή που κρέμονταν πανιά ζωγραφισμένα από εικόνες παιδικών βιβλίων…

Φωτογραφήθηκα στην αφιερωμένη αίθουσα με εικονο-ταπετσαρία στον Andrea Antinori που κέρδισε το Premio international de Illustracion-fundacion SM 2023.

Περίμενα υπομονετικά στη σειρά για υπογραφή και συνάντηση του μοναδικού Oliver Jeffers και ένιωσα την απλότητα και το μεγαλείο ενός διάσημου αλλά απλού και ανθρωπίνου συγγραφέα-εικονογράφου.

Είδα από κοντά ακόμη τους : Benjamin Lacombe – διάσημο Γάλλο εικονογράφο, το συμπαθέστατο Koshiro Hata επίσης διάσημο Ιάπωνα συγγραφέα, την Issa Watanabe κ.α.

Παρακολούθησα forum και άλλες συζητήσεις γύρω από το παιδικό βιβλίο, τις βιβλιοθήκες, το τρόπο που παρουσιάζουμε την παιδική λογοτεχνία σε μικρούς ανθρώπους.

Μαγεύτηκα από τα περίπτερα της Κίνας, της Χιλής, της Κορέας, την Κολομβίας κ. ά.

Δεν πρόλαβα να δω ΟΛΑ τα περίπτερα. Ξόδεψα αμέτρητες ώρες ξεφυλλίζοντας εκατοντάδες βιβλία. Τα Silent books πήραν μεγάλο μερίδιο του θαυμασμού μου (και των προμηθειών μου). Απόρησα με τις σκληρές εικόνες σε παιδικά βιβλία που αφορούν το φόβο, τον θάνατο, την εκμετάλλευση.  Ήθελα να τα έχω …όλα!

Το πιο σπουδαίο όμως ήταν και οι άνθρωποι που συνάντησα ή ξανασυστήθηκα. Γιατί το ταξίδι αυτό  πέρα από βιβλία είχε και πολλές παρέες. Κι ένιωσα για μια ακόμα φορά γεμάτη και τυχερή για τις υπέροχες βόλτες στην πανέμορφη Ιταλική πόλη, για τα μοναδικά της κρασιά, τα αλλαντικά και τα τυριά και για εκείνον το πρωινό καφέ στο Eataly, την βιβλιοθήκη της Sala – Borsa, την αρχαιότατη αίθουσα Ανατομίας στον κόσμο στο πανεπιστήμιο Archiginnasio κ. α.

Μοναδική εμπειρία τούτη η Έκθεση…

Όσο για το «Λευκό Φτερό» ξέρω πως πέρασε τον Ατλαντικό Ωκεανό…

Εις το επανιδείν!

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ στις 15 Απριλίου 2024 : Εδώ!